ชื่อสามัญ

Ebony

   ชื่อวิทยาศาสตร์

Diospyros rhodocalyx Kurz.

   ชื่อวงศ์

EBENACEAE

   ชื่ออื่น ๆ

โก (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ), นมงัว (นครราชสีมา), พระยาช้างดำ, มะโก (ภาคเหนือ), มะถ่าน, ไฟผี, มะถ่านไฟผี (เชียงใหม่)

   ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ลำต้น ต้นตะโกนา เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ไม่ผลัดใบ สูงประมาณ 8-15 เมตรลำต้นเปลา ตรง แต่แตกกิ่งต่ำ เปลือกสีดำ แตกเป็นสะเก็ตหนา ๆ เรือนยอดเป็นพุ่มกลมหรือรูปไข่ ทึบ กิ่งอ่อนมีขนประปราย ปลายกิ่งมักห้อยลู่ลง
ใบ ใบเดี่ยว ติดเรียงสลับ ทรงใบรูปไข่ ป้อม และรูสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนกลาย ๆ กว้าง 2.5-7 เซนติเมตร ยาว 3-12 เซนติเมตร โคนใบสอบเป็นรูปลิ่ม บางทีมหรือป้าน ปลายใบมนป้าน หรือหยักเว้าเข้า เนื้อใบค่อนข้าวหนา ด้านหลังใบเกลี้ยง ส่วนท้องใบในระยะที่เป็นใบอ่อนพอมีขนบ้างประปราย เส้นแขนงใบ มี 5 – 8 คู่ เส้นอ่อนคดไปมา เส้นใบย่อยแบบเส้นร่างแห พอสังเกตเห็นได้ทั้งสองด้าน เส้นกลางใบมักออกสีแดงหรือชมพูเรื่อ ๆ เมื่อใบแห้ง ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 2-7 มิลลิเมตร ก้านใยอ่อนมีขนนุ่ม
ดอก ดอกตะโกนา ออกเป็นช่อ ช่อดอกเพศผู้และดอกเพศเมียอยู่ต่างต้นกัน ดอดเพศผู้ มีขนาดเล็กสีขาวหรือเหลืองอ่อน ๆ ออกรวมกันเป็นช่อเล็ก ๆ ช่อหนึ่ง ๆ มีประมาณ 3 ดอก ตามง่ามใบทั้งกลีบดอกและกลีบฐานดอกมีอย่างละ 4 กลีบ กลีบฐานดอดยาวทั้งสิ้น 3-4 มิลลิเมตร โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยปากกว้าง ด้านนอกมีขนนุ่ม ส่วนด้านในมีขนยาว ๆ แน่น กลีบดอกยาวทั้งสิ้น 8-12 มิลลิเมตร โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปเหยือกน้ำหรือรูปป้อม ๆ ปลายขอบแยกเป็นกลีบเล็ก ๆ เกลี้ยงทั้งสองด้าน เกสรผู้มี 14-16 อัน มีขนแข็ง ๆ แซม รังไข่เทียมมีขนแน่น ดอกเพศเมีย ออกเป็นดอกเดี่ยว ๆ ตามง่ามใบ ทั้งกลีบดอกและกลีบฐานดอกมีอย่างละ 4 กลีบ มีลักษณะคล้ายกับดอกเพศผู้ แต่มีขนาดใหญ่กว่า รังไข่ ป้อม มีขนเป็นเส้นไหมคลุม ภายในแบ่งเป็น 4 ช่อง แต่ละช่องมีไข่อ่อนหนึ่งหน่วยหลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว มีขนแน่นปลายหลอดแกยกออกเป็น 2 แฉก เกสรผู้เทียม มี 8-10 อัน มีขนแข็ง ๆ แซม
ผล ผลกลม โต วัดเส้นผ่าศูนย์กลางได้ 2-3 เซนติเมตร ผลอ่อนมีขนสีน้ำตาลแดงคลุม ผลแก่เกลี้ยงและออกสีเหลืองอมเขียว กลีบจุกผล มีเส้นลายกลีบพอสังเกตเห็นได้

   ถิ่นกำเนิด

พม่าจนถึงภูมิภาคอินโดจีน

   การขยายพันธ์

เพาะเมล็ด ตอนกิ่ง

   การนำไปใช้ประโยชน์

1. ปลูกเป็นไม้ประดับ 2. ผลสุกรับประทานได้ รสหวานปนฝาด 3. ผลอ่อนใช้ย้อมผ้า 4. เนื้อไม้เป็นสีขาวหรือออกสีน้ำตาลอ่อน มีความแข็งแรง มีความเหนียว เนื้อค่อนข้างละเอียด สามารถนำมาใช้ทำเป็นเครื่องเรือน เครื่องใช้ เครื่องมือทางการเกษตร เช่น ทำเสา รอด ตง คาน ฯลฯ

   สรรพคุณ

1. ผล รสฝาดหวาน ตากแดดต้มเอาน้ำดื่มเป็นยาแก้ท้องร่วง ท้องเสีย แก้อาการบวม ขับพยาธิ แก้ตกเลือด แก้มวนท้อง ขับพยาธิ แก้กระษัย แก้ฝีเน่าเปื่อย 2. เปลือกผล รสฝาด สมานทั้งภายในและภายนอก เผาเป็นถ่าน รสเย็น ขับระดูขาว ขับปัสสาวะ 3. เปลือกต้นและเนื้อไม้ รสเฝื่อนฝาดขม ต้มดื่มเป็นน้ำชา บำรุงกำลัง แก้ร้อนใน บำรุงธาตุ ช่วยย่อย แก้โรคกามตายด้าน บำรุงกำหนัด เพิ่มพลังทางเพศ แก้มุตกิดระดูขาว