คำอธิบายของพรรณไม้
พรรณไม้ : กระท้อน
Sentul/ Santol
Sandoricum koetjape (Burm.f.) Merr.
MELIACEAE
เตียน, ล่อน (ใต้), มะต้อง (เหนือ,อุดรธานี), มะติ๋น (เหนือ), สะท้อน (ใต้,อุบลราชธานี)
ลำต้น เป็นไม้ต้น สูงได้ถึง 30 เมตร เปลือกต้นสีน้ำตาล แตกล่อนเป็นสะเก็ดใหญ่หรือเป็นปุ่มปม โคนต้นแก่เป็นพูพอน
ใบ เป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงเวียน มีใบย่อย 3 ใบ รูปไข่หรือรูปรีค่อนข้างกลม กว้าง 5-11 เซนติเมตร ยาว 10-20 เซนติเมตร ปลายใบเป็นติ่งแหลม โคนใบเบี้ยวเล็กน้อย ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบ สีเขียว ด้านล่างมีขนตามเส้นใบใบอ่อนมีขนสีเหลือง ใบแก่สีแดง ก้านใบย่อยปลายสุดยาว 2.5-5 เซนติเมตร ก้านใบย่อยคู่ล่างยาว 2-8 มิลลิเมตร
ดอก ดอกสีเหลืองอมเขียว กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก กลีบดอกมี 5 กลีบ รูปขอบขนาน เกสรเพศผู้มี 10 อัน ติดกันเป็นหลอด ออกเป็นช่อแบบแยกแขนงตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ช่อดอกยาวถึง 15 เซนติเมตร ทยอยบานนาน 7-10 วันจึงโรยและเริ่มติดผล เริ่มติดดอกช่วงเดือนมกราคมถึงมีนาคม
ผล กลมแป้น ขนาด 5-8 เซนติเมตร หรือมีขนาดใหญ่ได้ถึง 20 เซนติเมตร ผิวเป็นกำมะหยี่สีเหลืองอมส้ม ภายในแบ่งเป็น 2 ส่วน คือ เนื้อแข็งด้านนอก และด้านในเนื้อนุ่มเป็นปุยสีขาวที่หุ้มเมล็ดไว้ เปลือกหนา มียางสีขาวเล็กน้อย ผลสุกสีเหลืองนวล ผิวเริ่มย่น เมล็ด เมล็ดมี 3-5 เมล็ด เนื้อหุ้มเมล็ดเป็นปุยสีขาวมีรสเปรี้ยวหรือหวาน เริ่มติดผล ช่วงเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม
เขตร้อนแถบมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ อินเดียและไทย
เพาะเมล็ด ตอนกิ่ง
1 .เนื้อไม้แข็งและมีคุณภาพดี จึงใช้สร้างบ้านหรือทำเฟอร์นิเจอร์ต่าง ๆ
2. ผลมีรสหวานอมเปรี้ยว มีคาร์โบไฮเดรต โพแทสเซียม วิตามินซี และใยอาหารสูงใช้รับประทานเป็นผลไม้หรือนำมาประกอบอาหารคาวหวาน เช่น กระท้อนลอยแก้ว กระท้อนทรงเครื่อง แกงกะทิ เป็นต้น
1. เปลือกต้น มีรสเปรี้ยวเย็นฝาด นำมาต้มน้ำอาบ ช่วยรักษาโรคผิวหนัง หรือดื่มแก้พิษงู แก้ท้องเสีย รักษาโรคผิวหนัง แก้ท้องเสีย
2. เปลือกลูก มีรสเปรี้ยวเย็นฝาด เป็นยาสมาน
3. ใบ มีรสเปรี้ยวเย็นฝาด ใช้ต้มอาบแก้ไข้ ใช้ขับเหงื่อ
4. ราก มีรสเปรี้ยวเย็นฝาด แก้ท้องร่วง แก้บิด มูกเลือด ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ แก้ไข้รากสาด
5. ราก นำมาตำใส่น้ำและน้ำส้มสายชูดื่ม ช่วยดับพิษร้อนถอนพิษไข้ แก้บิด ช่วยขับลม
6. ผล แก้บวมและขับพยาธิ